آشنایی با هنگدرام: سفری به دنیای نوای آرامبخش یک ساز استثنایی
هنگدرام، سازی مدرن و دستساز، بهدلیل طراحی منحصربهفرد شبیه به بشقاب پرنده و ویژگیهای ملودیک و ریتمیک خود شناخته میشود. این ساز که امروزه توجه بسیاری را به خود جلب کرده، نهتنها بهخاطر صدای آرامبخش و مراقبهایاش، بلکه بهخاطر داستان پیچیده نامگذاریاش نیز شهرت دارد. اگرچه بسیاری آن را «هنگدرام» مینامند، اما این نامی است که سازندگان اصلی و بسیاری از متخصصان از آن دل خوشی ندارند و ترجیح میدهند آن را «هنگ» یا «هندپن» بنامند. در این مقاله، به بررسی این ساز شگفتانگیز، تاریخچه، ساختار، نحوه نوازندگی و دلایل اهمیت نامگذاری صحیح آن میپردازیم تا شما را با این پدیده موسیقیایی بیشتر آشنا کنیم.
تولد یک ساز خاص: هنگ از برن سوئیس
داستان هنگ از کشور سوئیس آغاز میشود. در نوامبر ۱۹۹۹، دو سازنده به نامهای فلیکس رونر (Felix Rohner) و سابینا شارر (Sabina Schärer) از شرکت PANArt در شهر برن، اولین نمونه اولیه ساز «هنگ» را خلق کردند. کلمه «هنگ» در زبان آلمانی برنی به معنای «دست» است و به صورت «هونگ» یا «هنگ» تلفظ میشود.
توسعه هنگ حاصل سالها تحقیق و پژوهش بر روی ساخت، کوککردن و توسعه فلزات خاص برای ساز استیلپن (Steelpan) بود. علاوه بر این، مطالعات بر روی گونگها، گاملان، گاتام، اودو، درامها و زنگها نیز به تولد هنگ کمک شایانی کرد. این ساز جدید در سال ۲۰۰۰ توسعه یافت و در نمایشگاه موسیقی فرانکفورت در سال ۲۰۰۱ معرفی شد. بسیاری معتقدند که هنگ PANArt، ساز جدید هزاره، احتمالاً بهعنوان مهمترین ساز آکوستیک قرن بیست و یکم در تاریخ ثبت خواهد شد.
ظاهر و ساختار: بشقاب پرندهای از جنس صدا
یکی از اولین چیزهایی که در مورد هنگ توجه را به خود جلب میکند، شکل ظاهری غیرمعمول آن است. این ساز یک «شکل بشقاب پرنده» (UFO-shaped design) خاص دارد که نتیجه چسباندن دو نیمکره از جنس فولاد نیتراتشده با کشش عمیق به یکدیگر در لبههاست. داخل ساز توخالی است و در قسمت بیرونی آن، نتها و نواحی تُن به صورت ضربهای شکل گرفتهاند.
سطح بالایی هنگ دارای یک نت مرکزی است که توسط ۷ تا ۹ ناحیه تُن به شکل دایرهای احاطه شده است. سطح پایینی نیز دارای یک حفره تیونشده در مرکز است که بهعنوان یک محفظه رزونانس عمل میکند. این طراحی، هنگ را قادر میسازد تا طیف وسیعی از صداهای ملودیک و هارمونیک را تولید کند که کیفیتی آرامبخش و طنینانداز دارد.
نوازندگی و صدای جادویی: لمس آرامش
هنگ با دست نواخته میشود و نوازنده با ضربات آرام انگشتان خود بر روی سطوح ساز، نتها را به صدا در میآورد. اگرچه نوازندگی میتواند پویا باشد، اما استفاده از نیروی تهاجمی و خشن توصیه نمیشود. این ساز بهدلیل کیفیتهای مراقبهای و آرامشبخش خود بسیار ارزشمند است و در ژانرهای مختلف موسیقی مورد استفاده قرار میگیرد. صدای هنگ، ترکیبی از ملودیهای دلنشین و هارمونیهای غنی است که میتواند فضایی از آرامش و تمرکز ایجاد کند.
چرا «هنگدرام» یک نام اشتباه است؟ سفری به ریشههای یک سردرگمی
اصطلاح «هنگدرام» بهعنوان یک نام نادرست برای ساز «هنگ» آغاز شد و امروزه نیز به اشتباه بهعنوان مترادف برای «هندپن» به کار میرود. این موضوع باعث سردرگمیها و حتی آسیبهایی به ساز شده است. برای درک بهتر این مسئله، باید به تاریخچه و دلایل آن بپردازیم:
۱. تاریخچه نامگذاری اشتباه:
در سال ۲۰۰۲، «لارک این د مورنینگ» (Lark in the morning)، یک فروشگاه خدمات موسیقی در ایالات متحده که در اقلام موسیقی کمیاب تخصص داشت، اصطلاح «هنگدرام» را برای بازاریابی موجودی هنگهای خود ابداع کرد. این نام جذاب به سرعت در کالیفرنیا و سپس از طریق اینترنت و ویدئوهای نوازندگان در یوتیوب گسترش یافت. تا سال ۲۰۰۹، بیش از ۵۰۰۰ هنگ در سراسر جهان توزیع شده بود و در همین زمان، خالقان هنگ از PANArt، نارضایتی خود را از اصطلاح «هنگدرام» به طور رسمی و عمومی ابراز کردند.
۲. اعتراض خالقان ساز:
سازندگان PANArt قویاً با استفاده از اصطلاح «هنگدرام» مخالف بودند. آنها در نامهای در نوامبر ۲۰۰۹ اظهار داشتند: «درامرها در ابتدا جذب این ساز جدید شدند. آنها آن را با نامها و توصیفات زیادی از جمله بشقاب پرنده، دیسکو آرمونیکو و هنگدرام نامیدند.» آنها ادامه دادند: «ما مجبور به پذیرش تعاریف و فعالیتهایی در مورد نسلهای قبلی هنگ شدیم که نمیتوانستیم با آنها موافقت کنیم. برای مثال، رفتار با آن بهعنوان یک درام و ترویج نام هنگدرام، موجی از اطلاعات غلط ایجاد کرده که منجر به آسیب دیدن سازها، جراحت فیزیکی و آشفتگی روحی و عاطفی میشود.» در سال ۲۰۱۰ نیز PANArt در خبرنامهای اعلام کرد: «ما … هنگدرام نمیسازیم. نواختن درام یک زبان متفاوت است.»
۳. هنگ، درام نیست!
یکی از اصلیترین دلایل مخالفت با نام «هنگدرام» این است که این ساز در واقع یک درام نیست.
- تعریف عمومی درام: افراد عادی معمولاً یک درام را بهعنوان یک ساز استوانهای یا جامشکل تعریف میکنند که در یک سر آن پوست کشیدهای محکم شده و با دست یا چوب برای تولید صدایی کوبشی، پاپ یا ضربهای نواخته میشود. برای بسیاری، اصطلاح «درام» به معنای تکنیک نواختن با نیروی زیاد است، بهویژه برای کسانی که فقط با ستهای درام راک، دژمبههای آفریقایی یا کونگاهای آفروکوبایی آشنا هستند.
- خطر تکنیکهای سنگین: استفاده از تکنیکهای خشن و با نیروی زیاد بر روی هنگ، راهی مطمئن برای خارجکردن ساز از کوک و نابودکردن آن است. بنابراین، در موقعیتهای روزمره، نامیدن آن «درام» عملی نیست.
- طبقهبندی علمی: در علم موزیکولوژی، درامها بهوضوح نوعی ممبرانوفون (membranophone) هستند، به این معنی که صدا از ارتعاش یک غشای کشیده تولید میشود. در مقابل، هنگ به طور کامل در طبقهبندی هورنبُستل-زاکس (Hornbostel-Sachs) جای نمیگیرد. هنگ یک ساز کوبهای ملودیک است. صدای اصلی آن از طریق ارتعاش نواحی تُن که بهعنوان غشاهای آکوستیک توصیف میشوند، تولید میشود. همچنین، هنگ بهصورت یک کل نیز برای تولید صدا در سطح ثانوی اما مهم ارتعاش میکند. این ساز همچنین بهعنوان تشدیدگر هلمهولتز (Helmholtz resonator) عمل میکند. از نظر خواص آکوستیک بنیادی، ناحیه تُن جایی بین یک ممبرانوفون (همان دستهبندی درام) و یک ایدیوْفون (idiophone – همان دستهبندی گونگ) قرار میگیرد. بحثها ادامه دارد، زیرا پیچیدگی این ساز به نظر میرسد از دستهبندیهای معمول فراتر میرود.
نتیجه: برای افراد عادی کافی است بگوییم که «هنگ درام نیست».
۴. ارتباط با استیلپن:
هنگ به وضوح ریشهای در استیلپن (steelpan) دارد و نتیجه بیست و پنج سال ساخت استیلپن و تحقیق بر روی فناوری و آکوستیک آن است. بسیاری در آمریکا استیلپن را «استیل درام» مینامند و طبیعی است که برخی فکر کنند «هنگدرام» از «استیل درام» مشتق شده است. این اشتباه از دو جهت خود را نشان میدهد:
- استیلپن هم درام نیست: اولاً، استیلپن نیز از نظر فنی یا علمی یک درام محسوب نمیشود. طبق گفته آنتونی آچونگ (Anthony Achong)، استاد دانشگاه وست ایندیز (ترینیداد) و یکی از معدود افرادی که مطالعات علمی در مورد استیلپن منتشر کرده، استیلپن یک ساز کوبهای ملودیک است که از مجموعهای از صدفهای کمعمق تشکیل شده که نتهای ساز را به وجود میآورند. نتها بهعنوان ارتعاشگرهای پارامتریک مکانیکی عمل میکنند و خود نتها صدفهای ارتعاشی هستند، نه ارتعاشگرهای غشایی.
- منشأ ساخت متفاوت: ثانیاً، استیلپن گاهی اوقات «استیل درام» نامیده میشود زیرا در ابتدا از بشکههای فولادی (درامهای کانتینری) ساخته میشد. اما هنگ هرگز از بشکههای کانتینری ساخته نشده است.
هندپن: نامی مناسب برای خانواده هنگ
از آنجا که «هنگ» PANArt یک اختراع جدید بود، یک اصطلاح عمومی برای آن مانند «گیتار» یا «فلوت» وجود نداشت. با شروع ساخت سازهای مشابه هنگ توسط سایر سازندگان، نیاز به یک اصطلاح عمومی آشکار شد. در این زمان بود که PANArt نام «هنگ» را بهعنوان علامت تجاری ثبت کرد تا از تبدیلشدن آن به یک اصطلاح عمومی برای این سازهای موسیقی جدید جلوگیری کند.
در سال ۲۰۰۷، کایل کاکس (Kyle Cox) از شرکت Pantheon Steel برای اولین بار از اصطلاح «هندپن» (Handpan) استفاده کرد. از آن زمان، این اصطلاح به یک نام عمومی برای سازهای موسیقی شبیه به هنگ، بهویژه در مناطق انگلیسیزبان تبدیل شده است. به نظر نمیرسد نامی بهتر یا محبوبتر از هندپن برای این دسته از سازها وجود داشته باشد.
اکثر افرادی که تازه با هندپن آشنا میشوند، مکرراً و به اشتباه آن را «هنگدرام» مینامند. در این موارد، اصطلاح «هنگدرام» ارتباط کمی با PANArt دارد. در واقع، بسیاری از این افراد هرگز هنگ PANArt را ندیدهاند یا نام آن را نشنیدهاند – برای آنها این صرفاً یک مترادف برای هندپن است، زیرا اطلاعی از تفاوتها ندارند.
نتیجهگیری: احترام به ساز و نامگذاری صحیح
پس از مطالعه این مقاله، میتوانیم درک کنیم که چرا بسیاری معتقدند «هنگدرام» نباید بهعنوان یک اصطلاح عمومی برای هنگ و هندپنها استفاده شود:
۱. «هنگدرام» یک نام نادرست است.
۲. متخصصان این ژانر عمدتاً از این اصطلاح پرهیز میکنند.
۳. این ساز نه از نظر معنای عام و نه از نظر فنی، یک «درام» نیست و طبقهبندی آن دشوار است.
۴. برای بسیاری از مردم، «درام» به معنای تکنیک نواختن با نیروی زیاد است که میتواند به هندپنها آسیب برساند.
۵. «هنگ» یک علامت تجاری PANArt است.
۶. جایگزینهای بهتری مانند «هندپن» یا صرفاً «هنگ» وجود دارد.
در نهایت، هنگ و هندپنها سازهایی با زیبایی، پیچیدگی و صدای منحصربهفرد هستند که نیازمند احترام به تاریخچه و ویژگیهای خاص خود هستند. استفاده از نامگذاری صحیح نهتنها به حفظ اصالت و درک درست از این ساز کمک میکند، بلکه از آسیبهای احتمالی ناشی از تکنیکهای نادرست نوازندگی نیز جلوگیری مینماید. بنابراین، دفعه بعد که این بشقاب پرنده جادویی را دیدید یا صدای دلنشین آن را شنیدید، به یاد داشته باشید که با «هنگ» یا «هندپن» روبهرو هستید، نه یک درام معمولی. این ساز، مانند یک کتاب باستانی است که هر برگش، هر نت و هر ارتعاشش، داستانی از نوآوری، پژوهش و هنر را روایت میکند و برای درک واقعی آن، باید به نام و ماهیت اصلیاش احترام گذاشت.